AKKU Welzijn Online: ‘Zeg maar ‘dag’ tegen je uitstelgedrag!’ (2/6)
Maar liefst 50% van de studenten zegt bovengemiddeld veel last van uitstelgedrag te hebben. De kans is groot dat jij één van hen bent. Reden voor AKKUWelzijn om in de serie ‘Zeg maar dag tegen je uitstelgedrag!’ het fenomeen te ontleden en een helpende hand te bieden!
Vandaag in deel 2: de bij uitstelgedrag betrokken hersengebieden, factoren die uitstelgedrag beïnvloeden en vijf typen uitstellers onder de loep.
Uitstelgedrag en ons brein
Wij zijn ons brein, zo luidt de stellige overtuiging van hersendeskundige Dick Swaab. Om een goed begrip van het fenomeen uitstelgedrag te krijgen, is het dus belangrijk te weten hoe het menselijk brein in elkaar steekt. Maar laat dat 86 miljard (!) zenuwcellen rijke orgaan nou net de meest complexe structuur in het universum zijn…
In dit artikel houden we het daarom bij de hersengebieden met een belangrijke associatie tot uitstelgedrag: het limbisch systeem en de prefrontale cortex.
Limbisch systeem
Het limbisch systeem bevindt zich tussen de hersenstam en hersenschors en vormt een langgerekte sliert om de hersenholten. Haar structuren zijn betrokken bij allerlei emotionele processen, zoals het signaleren van gevaar en het beleven van gevoelens als woede, verdriet en blijdschap. Zonder dit systeem is het leven kort, grijs en grauw, zou je dus kunnen zeggen.
Is het daarmee ook de beste stuurman aan boord? Het mag worden betwijfeld. Door de werking van het limbisch systeem hebben wij als mensen een voorliefde voor activiteiten die snel en makkelijk een beloningsgevoel geven. Een uurtje Minecraft, om maar wat te noemen, wil dan nog weleens de voorkeur boven een hoofdstukje Statistiek krijgen… Niet handig!
Prefrontale cortex
Dankzij de prefrontale cortex heb je alles in huis om als student succesvol te zijn. Het vermogen om een lastige opdracht te maken. Concentratie voor een tentamen. En misschien nog wel het belangrijkst: dit deel van het brein zorgt voor zelfdiscipline! Ze stelt je namelijk niet alleen in staat om een studieplanning te maken, maar ook om je hier écht aan te houden. Mocht je tijdens je college Statistiek opeens héél graag je Insta willen checken, dan is het de prefrontale cortex die zegt: ‘Je moet door!’
Dus mocht je de aandrang voelen…
Factoren die de kans op uitstelgedrag vergroten
Uitstelgedrag kan altijd en op iedere plaats aan de orde zijn. Soms weet je zelf niet eens waarom je je niet tot een taak kan zetten. Toch komt uitstelgedrag nooit uit de lucht vallen. Er zijn namelijk verschillende factoren die uitstelgedrag in de hand werken. Allereerst kan je het moeilijk vinden om ‘nee’ te zeggen. Dat is een normaal verschijnsel – mensen zijn immers gevoelig voor de waardering die zij ontvangen voor hun aanwezigheid.
Ten tweede kan het zijn dat je van nature het leven als (te) chaotisch ervaart of extra gevoelig voor afleiding bent. Een bomvolle inbox, flexibele werktijden en een ‘open’ werkplek kunnen dan een aanslag op je concentratie en daarmee een voedingsbodem voor uitstelgedrag vormen.
Een derde, zeer vaak voorkomende oorzaak van uitstelgedrag, is een gebrek aan energie. Vaak hangt dit samen met gezondheidsfactoren, zoals een onregelmatig bioritme, slaapgebrek en een slecht voedingspatroon.
In de huidige maatschappij, waarin vrijheid en flexibiliteit een belangrijke rol spelen, is een goede planning van levensbelang
Ook privéproblemen kunnen uitstelgedrag in de hand werken. Al moet direct worden gezegd: wanneer je door het overlijden van een dierbare, liefdesproblematiek of een ontslag een taak voor je uitschuift, kan je soms maar moeilijk van uitstelgedrag spreken. Het is immers volkomen normaal dat zulke gebeurtenissen je psyche ontregelen.
Een vijfde factor is geestelijke problematiek. Het feit dat je uitstelgedrag voor problemen zorgt, betekent op zichzelf niet dat je een psychische aandoening hebt. Toch bestaat er een belangrijk verband tussen uitstelgedrag en allerlei vormen van problematiek. Een sombere stemming, is het ‘hoofdcriterium’ voor een depressie, terwijl dit ook vaak speelt bij een angststoornis. Dit alles leidt weer tot het uitstellen van zelfs de ‘simpelste’ taken des levens, zoals boodschappen doen en het huis schoonmaken.
Een zesde, niet te missen factor is perfectionisme. Uitstelgedrag kan dan om drie redenen ontstaan. Ten eerste is er de angst om het niet goed te doen. Je stelt je taak telkens uit of blijft eindeloos schaven aan bijzaken, waardoor je je deadline maar ternauwernood of zelfs helemáál niet haalt. Ten tweede kan je worden geremd door de overtuiging ergens geen talent voor te hebben (wat uiteraard niet waar hoeft te zijn!). Ten derde is er vaak sprake van een zekere drang naar controle. Je voelt dan de nodige stress, omdat je niet weet hoe je keuzes uit gaan pakken – en dus stel je een taak maar uit.
Vijf typen uitstellers
Uitstellers zijn er in allerlei soorten en maten. Vijf bekende typen zijn:
1. Perfectionist
Perfectionisten kunnen zichzelf en hun omgeving hoge verwachtingen opleggen. Omdat prestaties hun eigenwaarde bepalen, zijn ze vatbaar voor faalangst. Ook kan er sprake zijn van self-handicapping: (onbewust) bemoeilijkende omstandigheden creëren, zodat de schuld aan een teleurstelling buiten zichzelf kan worden gelegd.
Zoals gezegd kan het een perfectionist helpen om de scherpe randjes eraf te halen. Bijvoorbeeld door iets minder streng voor jezelf te zijn. Een foutje op z’n tijd, dat moet kunnen!
2. Struisvogel
Dit type uitsteller spendeert de nodige tijd aan filosoferen over plannen en nieuwe uitdagingen. Echter, om negativiteit en spanning te vermijden, willen ze nog weleens in de ‘droomfase’ blijven hangen. Met als gevolg dat hun dromen geen werkelijkheid worden.
Een struisvogel kan uitstelgedrag overwinnen door leren ‘actiegericht’ te werk te gaan. Bijvoorbeeld met behulp van een plan van aanpak dat de 5 W’s en 1 H – wie, wat, waar, waarom, wanneer en hoe? – duidelijk in kaart brengt.
3. Zelfsaboteur
Het uitstelgedrag van de zelfsaboteur is voornamelijk gestoeld op angst om fouten te maken. Om fouten niet te maken, vermijden ze de taak. Of ze nemen juist een grote hoeveelheid kleine taakjes op zich, zodat ze zich niet hoeven te wagen aan een grote, belangrijke taak.
Dit type uitsteller is gebaat bij een dagelijks to do-lijstje. Handig hierbij is om een uitroepteken te zetten bij ‘vermijdingsaantrekkelijke’ taken. Zodoende wordt het makkelijker om aan de taak te beginnen en deze daadwerkelijk af te maken.
4. Waaghals
Waaghalzen zijn, plat gezegd, echte adrenalinejunks: zij halen energie uit werken onder druk en noodsituaties. Zij schuiven (on)bewust deadlines voor zich uit om uiteindelijk – op het aller-, állerlaatste moment – zich met volle overgave op hun taak te storten.
Een dergelijke werkwijze is allesbehalve een garantie voor succes. Voor de waaghals is het dan ook belangrijk om een brede tijdlijn met deadlines te hebben. Dit vergroot de kans dat de stortvloed aan adrenaline tot een goed eindproduct leidt.
5. Kip
Een kip stelt niet altijd prioriteiten. Soms niet alleen omdat dit als moeilijk wordt ervaren, maar ook omdat het een stap is die extra tijd in beslag neemt. Hierdoor besteden ze per saldo meer tijd aan taken die minder bijdragen aan het einddoel, dan aan taken die wél belangrijk en urgent zijn.
Voor dit type uitsteller is het daarom zaak om overweldigende gedachten aan een grotere taak te ontkrachten. Dit kan door zo’n taak in kleine, behapbare subtaakjes te breken. Zo voelt de lange weg naar Rome opeens als een kippeneindje!
Huiswerk: wat voor uitsteller ben jij?
Nu duidelijk is hoe uitstelgedrag kan ontstaan en welke typen uitstellers er zijn, dagen we je uit tot zelfreflectie. Betrap je jezelf op uitstelgedrag, en herken je je misschien zelfs in één van de hierboven genoemde typen? Dan raden we je aan om het vervolg van de serie lezen!
Tot de volgende!